تاریخ اسلام پر از اتفاقات و حوادث ریز و درشتی است که همگی اهمیت و ارزش بالایی داشته و بسیاری از شائبه‌ها و مسائل مختلف را روشن می‌کنند. صلح حدیبیه یکی از مهم‌ترین حوادث مهم تاریخ اسلام است که در سال ششم هجرت میان مسلمانان و مشرکان مکه در منطقه حدیبیه منعقد شد. در حقیقت زمانی که مسلمانان به دستور پیامبر عازم مکه شدند تا مراسم حج را اجرا کنند با مقاومت و ممانعت مشرکین قریش مواجه شدند. بعد از سرباز زدن حضرت عمر بن خطاب برای گفتگو با قریش، حضرت عثمان مأمور این کار شد. شایعه کشته شدن او منجر به بیعت دوباره پیامبر (ص) با مسلمانان شد که از آن به بیعت رضوان یاد می‌شود. سرانجام پس از مذاکراتی میان طرفین صلح‌نامه‌ای به خط امیرالمؤمنین (ع) نوشته شد.
موقعیت جغرافیایی حدیبیه
بر اساس نوشته‌های یاقوت حموی، حدیبیه نام روستایی در یک منزلی مکه و نُه منزلی مدینه است. قسمتی از این روستا داخل حرم و قسمت دیگر خارج از حرم قرار دارد و نام آن برگرفته از اسم چاه حدیبیه یا درختی به نام حَدْباء است که در آن ناحیه قرار داشتند. صلح حُدَیبیه که با نام پیمان حدیبیه یا غزوه حدیبیه نیز از آن یاد می‌شود در سال ششم هجری بین پیامبر اکرم (ص) و مشرکان مکه امضا شده و در سوره فتح نیز به این صلح اشاره شده است. در مقاله‌ای تحت عنوان فروش فیش حج به بررسی نحوه فروش فیش حج و فاکتورهای مؤثر در قیمت آن پرداخته شده که می‌تواند اطلاعات مفیدی به خواننده بدهد.
مهم‌ترین آثار صلح حدیبیه
هر اتفاق و حادثه‌ای در تاریخ اسلام اثرات و نتایج مختلفی برای مسلمانان داشته و صلح حدیبیه نیز از این قاعده خارج نخواهد بود. از مهم‌ترین آثار صلح حدیبیه می‌توان به موارد زیر اشاره داشت:
- آرامش و اطمینان خاطر مؤمنان
- آمرزش و بخشش گناهان
- فراوانی و اتمام نعمت
- پاسخ به بدگمانی‌ها و برطرف کردن آن‌ها
- پیروزی و تقوا
- تجلی حکمت و عزت خداوند متعال
- دستیابی به غنایم خیبر
- شوکت و عظمت اسلام و رستگاری مؤمنان
- عذاب مشرکان و منافقان و کوتاه شدن دست دشمنان اسلام
- مصونیت مؤمنان و گرایش به ایمان
- ورود به مسجدالحرام
- ورود به بهشت و …
مسلمانان در صلح حدیبیه
صلح حدیبیه در اسلام جایگاه ویژه‌ای دارد و وعده‌های متعددی به مسلمانان داده شده است. درحقیقت بشارت خداوند به مسلمانان حاضر در حدیبیه، برای بهره‌مندی آنان از غنایم فراوان در آینده بوده است: «انا فتحنا لک فتحـا مبینـا• وعدکم الله مغانم کثیره تاخذونها فعجل لکم هـذه وکف ایدی الناس عنکم ولتکون ءایه للمؤمنین ویهدیکم صرطـا مستقیمـا» ما برای تو پیروزی آشکاری فراهم ساختیم!• خداوند غنائم فراوانی به شما وعده داده که آن‌ها را به چنگ می‌آورید، ولی این یکی را زودتر برای شما فراهم ساخت و دست تعدی مردم (دشمنان) را از شما باز داشت تا نشانه‌ای برای مؤمنان باشد و شما را به راه راست هدایت کند.
صلح حدیبیه در اسلام زمینه نزول آرامش بر قلب مؤمنان حاضر بوده است: «انا فتحنا لک فتحـا مبینـا• هو الذی انزل السکینه فی قلوب المؤمنین لیزدادوا‌ایمـنـا مع‌ایمـنهم ولله جنود السمـوت والارض وکان الله علیمـا حکیمـا» ما برای تو پیروزی آشکاری فراهم ساختیم! • او کسی است که سکینه و آرامش را در دل های مؤمنان نازل کرد تا ایمانی بر ایمانشان افزوده شود، لشکر آسمان‌ها و زمین از آن خدا است و خداوند دانا و حکیم است.
همچنین مسلمان در صلح حدیبیه یک دستاورد مهم دیگر داشتند که مصونیت از گزند مشرکان بود. «وهو الذی کف ایدیهم عنکم وایدیکم عنهم ببطن مکه من بعد ان اظفرکم علیهم وکان الله بما تعملون بصیرا» او کسی است که دست آن‌ها را از شما و دست شما را از آن‌ها در دل مکه کوتاه کرد، بعد از آنکه شما را بر آن‌ها پیروز ساخت و خداوند به آنچه انجام می‌دهید بیناست. کسانی که اقدام به خرید و فروش فیش حج عمره و تمتع می‌کنند بهتر است که اطلاعات کاملی در مورد تاریخ حج، مراحل و مناسک آن داشته باشند تا ارزش سفرحج را بهتر و بیشتر درک کنند.
منشا صلح حدیبیه
هرچند که پیامبر اکرم (ص) و خلفای راشدین نقش اصلی را برقراری صلح حدیبیه داشته اند اما در اصل این صلح بر پایه تدبیر و اراده الهی رقم خورد. «وهو الذی کف ایدیهم عنکم وایدیکم عنهم ببطن مکه من بعد ان اظفرکم علیهم…» او کسی است که دست آن‌ها را از شما و دست شما را از آن‌ها در دل مکه کوتاه کرد، بعد از آنکه شما را بر آن‌ها پیروز ساخت.
در حقیقت صلح حدیبیه در اسلام و نتایج مثبت آن، تحت اراده و حمایت الهی بوده است: «انا فتحنا لک فتحـا مبینـا• وهو الذی کف ایدیهم عنکم وایدیکم عنهم ببطن مکه من بعد ان اظفرکم علیهم وکان الله بما تعملون بصیرا» ما برای تو پیروزی آشکاری فراهم ساختیم! •او کسی است که دست آن‌ها را از شما و دست شما را از آن‌ها در دل مکه کوتاه کرد، بعد از آنکه شما را بر آن‌ها پیروز ساخت و خداوند به آنچه انجام می‌دهید بیناست. در مقاله دیگری به بررسی کامل فروش فیش حج تمتع پرداخته شده که مطالعه آن خالی از لطف نیست.
مفاد صلح نامه حدیبیه
صلح و پیمان حدیبیه در کنار اثرات و مزایایی که دارد مفاد مختلفی نیز داشت که مهم‌ترین آن‌ها شامل موارد زیر هستند:
- در این صلح نامه، قریش و مسلمانان پیمان بسته‌اند که در طول ده سال هیچ‌گونه جنگ و شبیخونی را شروع نکنند.
- هرگاه فردی از مکه و از میان قریش به مسلمانان پناه آور، حضرت محمد (ص) باید او را به قریش بازگرداند اما اگر یکی از مسلمانان به سوی قریش گریخت، قریش موظف به بازگرداندن او نیست.
- قریش و مسلمانان آزاد خواهند بود که با سایر قبایل پیمان ببندند.
- حضرت محمد (ص) و پیروان او سال شش هجری باید به مدینه برگشته و در سال‌های آینده برای زیارت کعبه به مکه بروند و فقط ۳ روز در مکه حضور داشته باشند.
- مسلمانان مکه در اجرای تکالیف و اعتقادات مذهبی خود آزاد بوده و مزاحمتی از جانب قریش برای آن‌ها ایجاد نشود. همچنین بت‌پرستان قریش نیز در انجام عبادات مذهبی در مدینه آزاد هستند و مسلمانان حق تعرض به آن‌ها را ندارند.
- قریش و مسلمانان باید اموال یکدیگر را به رسمیت بشناسند.
- مسلمانانی که از مدینه به مکه وارد می‌شوند، جان و مالشان محترم است و کسی حق تعرض به آنان را ندارد.
جمع‌بندی نهایی
صلح حدیبیه یکی از مهم‌ترین حوادث تاریخ اسلام است که منجر به صلح بین مسلمانان و اهل قریش شد و آثار و مفاد متعددی برای اسلام داشت و امت اسلامی داشت.