حج به عنوان کاملترین عبادت در دین اسلام شناخته میشود چرا که شامل عباداتی همچون نماز، انفاق، قربانی، اطعام، تحمل سختیها در راه خدا، امساک (محرمات احرام و حرم)، جهاد و … میباشد. سفر به حج و خانه خدا آرزوی تمامی مسلمین جهان است و افراد میتوانند با خرید فیش حج به سرزمین وحی مشرف شده و این عبادت بزرگ را به جای بیاورند. با آغاز فصل حج و فرارسیدن هشتم ذیالحجه که «یوم الترویه» نام دارد، مناسک حج رسماً آغاز خواهد اما ترتیب اجرای این مناسک از اهمیت بالایی برخوردار است. در ادامه مطلب به بررسی آموزش مناسک حج و نحوه اجرای آنها پرداخته میشود.
آموزش مناسک حج
حج از مراحل و مناسک مختلفی تشکیل شده است و زائران باید تمام این مناسک را به ترتیب اجرا کنند. مناسک حج در کل ۱۳ نوع بوده و به ترتیب شامل موارد زیر هستند:
-
احرام در مکه
احرام اولین مرحله از اعمال حج است و زائران خانه خدا روز هشتم مُحرم شده و شب عرفه به عرفات میروند هرچند که مُحرم شدن در روز نهم نیز بلامانع است. مکان احرام زائران شهر مکه هرچند که مستحب است زائران در حِجر اسماعیل یا نزد مقام ابراهیم محرم شوند. زمانی که زائران برای اعمال حج محرم شوند تمام کارهایی که در احرام عمره حرام است، بر او حرام میشود.
-
وقوف در عَرَفات
پس احرام حاجی روانه وقوف در عرفات میشود که منظور از آن در آن مکان است چه سواره یا پیاده، نشسته یا خوابیده، یعنی حاجی باید آن روز را در صحرای عرفات بماند و از آنجا خارج نشود. حاجی باید از ظهر روز نهم ذیحجه تا مغرب همان روز در عرفات بماند. البته در عرفات مستحبات زیادی وجود دارد که حجاج بر اساس تمایل خود میتوانند اقدام به انجام آنها کنند.
-
وقوف در مشعرالحرام
بعد از مغرب روز نهم ذیحجه زائران از عرفات خارج شده و برای انجام عملی دیگر از اعمال حج به طرف مشعر الحرام (مُزدلفه) حرکت میکنند. وقت وقوف در مشعر الحرام، از طلوع فجر عید قربان تا طلوع خورشید است و احتیاط آن است که از وقت رسیدن به مشعر در شب قصد وقوف کند.
-
رمی جمره عقبه
بعد از طلوع آفتاب روز دهم ذی حج حجاج روانه مِنا شده و اولین عمل از اعمال منا را که رَمی جمره عقبه است را انجام میدهند. ستونهای سنگی منا شامل «جمره اُولی»، «جمره وُسطی» و «جمره عُقبی یا عَقَبه» هستند و در روز عید قربان، حجاج باید هفت عدد ریگ به جمره عقبه بزنند. استفاده از سنگها و نحوه استفاده از آنها نیز شرایط ویژهای دارد که باید زائران به آن اشراف داشته باشند.
-
قربانی
بعد از رمی جمره عقبه، زائران به قربانگاه رفته و یک شتر یا گاو یا گوسفند قربانی میکنند. شرایط قربانی کردن نیز میتواند خاص و ویژه باشد و حیوانی که قربانی میشود باید شرایط ذبح و قربانی شدن داشته باشد. در اصل حیوان نباید مریض، معیوب، کور، لنگ، دم بریده، لاغر، گوش بریده و … باشد.
-
حلق یا تقصیر
بعد از قربانی حاجی باید حلق کند و موهای سر خود را بتراشد، یا تقصیر کند، یعنی مقداری از مو و ناخن خود را بچیند. با انجام این اعمال تمام محرّمات احرام بر فرد حلال میشود، بهجز حرام بودن زن و مرد بر یکدیگر و استفاده از بوی خوش که آنها هم با انجام بقیّه اعمال حلال خواهد شد و در برخی موارد صید نیز حرام است. حلق و تقصیر نیز شرایط ویژهای دارند و زائران باید اطلاعات کاملی از آن داشته باشند.
-
طواف حج
در آموزش مناسک حج و بعد از اعمال حلق و تقصیر حاجیان باید بار دیگر برای انجام پنج عمل از اعمال حج به مکّه برگردند. زمان طواف حج پایان ماه ذیحجه است و باید به شرایط و قوانین آن آشنایی داشت. در مقالهای تحت عنوان فروش فیش حج عمره به بررسی شرایط و قیمت فیش حج پرداخته میشود که اطلاعات کاملی در اختیار خواننده قرار میدهد.
-
نماز طواف حج
بعد از انجام طواف حج، حاجی باید دو رکعت نماز به نیت طواف حج قرائت کند. شرایط این نماز نیز همانند نماز طواف عمره تمتع بوده و مانند نماز صبح است، ولی میتوان حمد و سوره را بلند یا آهسته خواند.
-
سعی بین صفا و مروه
بعد از نماز طواف حج، حاجی باید هفت مرتبه فاصله بین «صفا» و «مَروه» را بپیماید و کیفیت این پیمایش نیز به همان نحو است که در سعی عمره تمتع انجام میشود. سعی باید از «صفا» آغاز و به «مروه» ختم شود. سعی بین صفا و مروه شرایط، مناسک و مراحل ویژهای دارد که باید زائران به ترتیب آنها را اجرا کنند
-
طواف نساء
بعد از سعی بین صفا و مروه نوبت به مرحله طواف نسا میرسد و زائران در این مرحله باید ۷ مرتبه به دور خانه کعبه که در مسجدالحرام قرار دارد بگردند. طواف نسا نیز همانند سایر مراحل حج میتواند شرایط منحصربهفردی داشته باشد و زائران باید با این شرایط آشنایی کامل داشته باشند.
-
نماز طواف نسا
در آموزش مناسک حج و مرحله یازدهم آن نوبت به نماز طواف نسا میرسد. این نماز نیز دو رکعت بوده و به نیت نماز طواف نسا قرائت خواهد شد. این نماز نیز شرایط ویژهای دارد و زائران باید اطلاعات دقیقی در مورد نحوه قرائت، محل قرائت، زمان قرائت و … داشته باشند. در مقالهای تحت عنوان فروش فیش حج تمتع به بررسی کامل فروش فیش حج تمتع و شرایط آن پرداخته شده است و افراد میتوانند اطلاعات جامعی از آن دریافت کنند.
-
بیتوته در منا
از دیگر واجبات حج میتوان به بیتوته در منا (ماندن در شب) اشاره کرد و تمامی حجاج باید شب یازدهم ذیحجه و شب دوازدهم را از غروب آفتاب تا نیمه شب، با قصد قربت در منا باشند. اجرای این مرحله نیز شرایط ویژهای دارد و اجرای آن میتواند برای برخی از افراد واجب و برای برخی مستحب باشد.
-
رمی جمرات سه گانه
آخرین مرحله حج رمی جمرات سه گانه است که در روز یازدهم و دوازدهم ذیحجه انجام میشود و حجّاج باید به هریک از سه ستون هفت عدد سنگ بزنند. رمی در شب جایز نیست و باید از طلوع آفتاب تا غروب انجام شود و ترتیب آن نیز به این شکل است که ابتدا باید به جمره اولی سنگ زد و سپس به وسطی و بعد از آن به جمره عقبه. در نهایت در روز دوازدهم ذیحجه، بعد از ظهر شرعی حجاج میتوانند از مِنا خارج شوند، ولی چنانچه کسی آن روز از مِنا نرود تا آفتاب غروب کند، باید شب سیزدهم را نیز در منا بماند و روز سیزدهم جمرات سه گانه را رمی کند.
جمعبندی نهایی
هرکدام از انواع حجهای تمتع، قِران و افراد میتوانند شرایط، مراحل و مناسک منحصربهفردی داشته باشند و زائران و حجاج باید این مراحل را بر اساس آموزههای دینی و قواعد آن اجرا کنند. در آموزش مناسک حج لازم است که حجاج مراحل ۱۳ گانه احرام در مکه، وقوف در عَرَفات، وقوف در مشعرالحرام، رمی جمره عقبه ، قربانی، حلق یا تقصیر، طواف حج، نماز طواف حج، سعی بین صفا و مروه، طواف نساء، نماز طواف نسا، بیتوته در منا و رمی جمرات سه گانه را به ترتیب و با شرایط ویژه اجرا کنند.