در دین اسلام تاریخ رویدادهای مختلف از اهمیت بالایی برخوردار بوده و بسیاری از آن‌ها همچنان در اذهان مسلمانان باقی ماندهاند. یکی از مهم‌ترین تاریخ‌هایی که اهمیت و ارزش بالایی در نزد مسلمانان دارد، سال تولد پیامبر اکرم (ص) است. در حقیقت تولد حضرت محمد (ص) با یک رویداد بزرگ و تاریخی همگام شده که در شهر مکه رخ داده است. البته تاریخ دقیق تولد حضرت محمد همچنان نامشخص بوده و بر اساس روایات مختلف ممکن است که تولد ایشان در یکی از سال‌های ۵۶۸، ۵۶۹ و ۵۷۰ میلادی رخ داده باشد اما احتمال متولد شدن در سال ۵۷۰ بیشتر است. در ادامه مطلب به بررسی کامل سال فیل پرداخته می‌شود.
سال فیل یا عام الفیل چیست؟
در حقیقت سال فیل برگرفته از یک رویداد مهم در شهر مکه است که در سال ۵۷۰ میلادی رخ داده است. بر اساس مستندات تاریخی و آثار مورخانی همچون ابن اسحاق، حاکم مسیحی یمن به نام ابرهه که تحت پادشاهی آکسوم از اتیوپی بود، برای ادای احترام به پادشاه آکسومیت، نگوس (شاه شاهان)، کلیسای بزرگی در صنعا به نام قلیس ساخته بوده است که شهرت زیادی داشته و توجه امپراتوری بیزانس را به خود جلب کرده بود. ابرهه تلاش می کرد که مردم عرب را برای زیارت از کعبه به قلیس بکشاند و برای این کار مردی به نام محمد بن خزاعی را به عنوان حاکم مکه و تیهاما منصوب کرد تا این یک پیام را به اعراب برساند که قلیس بسیار بهتر و خالص‌تر از خانه‌های دیگر برای عبادت بوده و به دلیل نداشت بت نجس نیست.
زمانی که مردم صحرا نشین سرزمین کنانه متوجه شدند که محمد بن خزاعی چه هدفی دارد مردی از قبیله هدیل به نام عروه بن حیاد را برای کشتن او اجیر کردند. زمانی که ابرهه از این دسیسه باخبر شد به شدت ناراحت و خشمگین شده و سوگند یاد کرد که به قبیله کنانه حمله کرده و آن معبد را از بین ببرد. یکی از مردان قبیله قریش که از این تصمیم ابرهه خشمگین شده بود، به صنعا رفته و شبانه داخل کلیسا رفته و آن را نجس کرد. ابرهه با یک ارتش بزرگ که شامل یک یا چند فیل جنگی بود، به قصد تخریب کعبه راهی شد. وقتی خبر پیش روی ارتش ابرهه به قبایل عرب قریش رسید، بنی کنعان، بنی خزاعه و بنی هدیل برای دفاع از کعبه با یکدیگر متحد شدند.
-
مقاومت در برابر ابرهه
عبدالمطلب بعد از گفتگو با ابرهه و بی‌نتیجه ماندن مذاکرات، برای محافظت از کعبه بسیاری از مردم را بر روی تپه‌ها اسکان داد و به ابرهه گفت ((صاحب این خانه مدافع آن است و من مطمئن هستم که او آن را از حمله دشمنان نجات خواهد داد و بندگان خانه‌اش را ننگین نمی‌کند)). بعد از حمله ابرهه به مکه، فیل جلودار لشکر او در اطراف مکه متوقف شده و از ورود به مکه خودداری کرد. روایت‌های مختلفی برای این واقعه وجود دارد اما بر اساس سوره فیل ابر تاریکی از پرندگان کوچک که از سوی خدا فرستاده شده بودند، ظاهر شده و با سنگ‌های کوچکی که با منقار خود حمل می‌کردند به نیروهای اتیوپی حمله‌ور شده و آن‌ها را نابود کردند.
-
دلیل نام‌گذاری سال فیل
بعد از به قدرت رسیدن ابرهه در یمن، محبوبیت، شهرت و قداست کعبه را برنتابید و قصد ویران کردن آن و محبوب کردن قلعه قلیس را داشت اما با مقاومت مردم مکه مواجه شد و در نهایت لشکر او توسط نیروهای الهی از بین رفت. از آنجایی که لشکر ابرهه متشکل از فیل‌های بسیار زیادی بود، سالی که به مکه حمله کرد را با نام سال فیل یا عامل الفیل می‌شناسند. قرآن کریم در سوره فیل به این واقعه اشاره کرده است.
تاریخ‌نگاران عام الفیل را سال ۵۷۰ میلادی حدس زده‌اند. بنا بر قول مشهور، رسول اکرم (ص) در همین سال به دنیا آمده است هرچند که هنوز به صورت دقیق تاریخ تولد ایشان مشخص نیست اما قطعاً در سال‌هایی بوده است که مکه توسط ابرهه مورد حمله قرار گرفته است. امروزه با خرید و فروش فیش حج عمره می‌توان به سرزمین وحی مشرف شده و از نزدیک با تاریخچه اسلام و اتفاقات آن بیشتر آشنا شد.
-
بررسی صحت تاریخی عام الفیل
اگرچه احادیث و نقل‌قول‌های مختلفی در مورد سال فیل و لشکرکشی ابرهه وجود دارند اما تلاش مورخان غربی برای بررسی صحت تاریخی این روایت‌های اسلامی هنوز نتیجه‌ای نداشته است. به گفته مورخی به نام افران شهید، پذیرش یا رد صحت تاریخی این واقعه می‌تواند به یک میزان سخت باشد. این اتفاق در قران و در سوره فیل به عنوان یک اتفاق مهم ذکر شده است و آن‌چنان که از آیه اول سوره مشخص است این حادثه اخیراً اتفاق افتاده بود و احتمالاً خاطرات آن در ذهن هم‌عصران حضرت محمد (ص) بوده و احتمال دارد توضیحاتی که در کتب تاریخی مسلمانان وجود دارد توسط آن‌ها نقل شده باشد. در اصل این واقعه اهمیت بالایی برای اعراب داشته و آن را به عنوان یک مبدأ برای شروع یک دوره تاریخی می‌شناسند.
بر اساس تحقیقاتی که افران شهید در مورد تناقضات این رویداد انجام داده است و با توجه به اینکه خیلی از علمای اسلامی در قرون وسطا سوره ۱۰۵ و ۱۰۶ را با هم یک سوره در نظر می‌گرفتند مشخص می‌شود که حمله‌ای از حبشه که فیل‌های آفریقایی (و نه عربی) داشتند به قصد تخریب کعبه و تحت هدایت ابرهه انجام شد. لشکر آن‌ها یا به دلیل یک بیماری همه‌گیر، احتمالاً آبله که برخی کلمه ابابیل را برگرفته از نام این بیماری می‌دانند، تخریب شد. هرچند که دلیل اصلی حمله در سال فیل محبوبیت بالای کعبه عنوان شده است اما در تحقیقات انگیزه حمله مشخص نیست و در نقل‌قول‌هایی آمده است که دلیل اصلی حمله ابرهه تلافی برای بی‌حرمت کردن معبد یا کلیسای قلیس توسط اعراب بوده است.
جمع‌بندی نهایی
سال فیل یا عام الفیل در حقیقت سالی است که ابرهه، حاکم یمن بعد از ساخت کلیسای بزرگ قلیس و برای نابود کردن کعبه با لشکری از فیل‌ها و نیروهای مختلف به شهر مکه حمله کرد اما شکست مواجه شد. روایت‌های مختلفی وجود دارد که نشان می‌دهد حضرت محمد (ص) در سال ۵۷۰ میلادی و همزمان با حمله ابرهه به مکه متولد شده است.